Lösemi (Kan kanseri) hakkında bilmeniz gerekenler
Lösemi (Kan kanseri) nedir?
Lösemi, vücutta kan yapımında rol alan kemik iliği ve lenfatik sistem gibi dokuların kanseridir.
Löseminin birçok türü bulunur. Bazı türler çocukluk çağında daha yaygındır. Diğer türler ise çoğunlukla yetişkinlerde görülür.
Lösemi genellikle beyaz kan hücrelerinden kaynaklanır. Beyaz kan hücreleri enfeksiyon ile savaşta etkilidir, normal şartlarda vücudun ihtiyacına göre düzenli bir şekilde büyür ve bölünürler. Ancak lösemi hastalarında kemik iliği aşırı miktarda normal olmayan beyaz kan hücresi üretir, bu hücreler uygun fonksiyon gösteremezler.
Lösemi tedavisi, hastalığın türüne ve bazı faktörlere bağlı olarak komplike olabilir ancak tedavinin başarılı olmasına yardımcı olabilecek yöntem ve imkanlar mevcuttur.
Belirtileri nelerdir?
Löseminin belirtileri, hastalığın türüne göre çeşitlilik gösterir. Löseminin yaygın belirti ve bulguları şunlardır:
- Ateş veya üşüme
- Kronik yorgunluk ve güçsüzlük
- Tekrarlayan ve ciddi enfeksiyonlar
- İstemsiz kilo kaybı
- Lenf düğümlerinde şişme, karaciğer ve dalakta büyüme
- Kolayca kanama veya morarma
- Tekrarlayan burun kanamaları
- Ciltte küçük kırmızı döküntüler (peteşi)
- Özellikle gece olmak üzere aşırı terleme
- Kemik ağrısı veya hassasiyet
Ne zaman doktora görünmeli?
Sizi endişelendiren, uzun süreli herhangi bir belirtiniz olması durumunda doktorunuzdan randevu alın.
Lösemi belirtileri sıklıkla hafiftir ve özgüllük göstermez. Erken dönemde lösemi belirtilerini gözden kaçırabilirsiniz çünkü nezle veya diğer daha sık görülen hastalıklara ait belirtiler ile benzerliği olabilir.
Lösemi, bazen farklı amaçla yapılan kan tahlillerinde fark edilebilir.
Sebepleri nelerdir?
Bilim insanları löseminin kesin nedenini henüz anlayabilmiş değildir. Genetik ve çevresel faktörlerin birlikte oluşturduğu etkiler ile geliştiği düşünülmektedir.
Lösemi nasıl oluşur?
Genel anlamda, löseminin kan hücrelerinin genetik materyallerinde (DNA) meydana gelen değişiklikler (mutasyonlar) sonucunda oluştuğu düşünülmektedir. Bir hücrenin DNA’sı, o hücreye ne yapacağını anlatan bilgileri içerir. Normal şartlarda DNA, hücreye planlanan hızda büyümesini ve uygun bir zamanda ölmesini söyler. Lösemide ise mutasyonlar, kan hücrelerinin büyüme ve çoğalmaya devam etmelerini sağlar.
Bu olaylar sonucunda kan hücrelerinin üretimi kontrolden çıkmış olur. Zaman içinde, bu anormal hücreler kemik iliğindeki sağlıklı kan hücrelerini engelleyerek beyaz kan hücreleri, kırmızı kan hücreleri ve trombositlerin sayısında azalmaya neden olur, bu azalma löseminin belirti ve bulgularının nedenidir.
Lösemi nasıl sınıflandırılır?
Doktorlar lösemiyi ilerleme hızına ve içerdiği hücre türlerine göre sınıflandırır.
İlk sınıflama löseminin hangi hızda ilerlediğine dayanmaktadır:
- Akut Lösemi. Akut lösemide, kandaki anormal hücreler olgunlaşmamış kan hücreleridir. Normal fonksiyonlarını yerine getiremezler ve hızla çoğalırlar, bu nedenle hastalık hızla kötüleşir. Akut lösemi, zamanlı yapılan agresif tedaviler gerektirir.
- Kronik Lösemi. Kronik lösemilerin birçok türü vardır. Bazılarında çok fazla hücre üretimi olurken bazıları çok düşük sayıda hücre üretimine neden olur. Kronik lösemi daha olgun hücrelerden oluşur. Bu kan hücreleri daha yavaş çoğalır veya birikir, bu nedenle bir süreliğine normal fonksiyon gösterebilirler. Bazı kronik lösemi türleri başlangıçta erken belirtiler vermez ve yıllar boyu teşhis edilmeden veya fark edilmeden kalabilir.
İkinci sınıflandırma etkilenen beyaz kan hücresi türüne göredir:
- Lenfositik Lösemi. Löseminin bu türünde, lenfoid veya lenfatik dokudan şekillenen lenfositler etkilenir. Lenfatik doku, bağışıklık sisteminin temelidir.
- Miyeloid Lösemi. Löseminin bu türünde miyeloid hücreler etkilenir. Myeloid hücreler; kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositlerin öncülüdür.
Lösemi türleri
Löseminin başlıca türleri şunlardır:
- Akut Lenfositik Lösemi (ALL). Çocukluk çağında en sık görülen lösemi türüdür. Yanı sıra yetişkinlerde de görülebilir.
- Akut Myeloid Lösemi (AML). AML en yaygın lösemi türüdür. Çocuklar ve erişkinlerde görülür. Yetişkinlerdeki akut lösemilerin en yaygın formu AML’dir.
- Kronik Lenfositik Lösemi (KLL). Yetişkinlerdeki en sık kronik lösemi olan KLL ile yaşarken yıllar boyu oldukça iyi hissedebilir ve tedaviye ihtiyaç duymayabilirsiniz.
- Kronik Myeloid Lösemi (KML). Löseminin bu türü esas olarak yetişkinleri etkiler. Bir KML hastası, lösemi hücrelerinin daha hızlı çoğaldığı döneme girmeden önce hiçbir semptomu olmadan veya çok az belirti ile aylar veya yıllar boyu yaşayabilir.
- Diğer türler. Hairy cell lösemi (tüylü hücreli lösemi), myelodisplastik sendromlar ve myeloproliferatif hastalıklar gibi daha nadir bazı lösemi türleri de mevcuttur.
Risk faktörleri nelerdir?
Löseminin bazı türlerinin gelişim riskini artırabilecek faktörler şunlardır:
- Geçirilmiş kanser tedavisi. Farklı kanserler nedeniyle bazı kemoterapi ve radyoterapi tedavilerini alan hastalarda belirli lösemi türlerinin riski artmıştır.
- Genetik hastalıklar. Genetik anomalilerin lösemi gelişiminde rol oynadığı düşünülmektedir. Down sendromu gibi belirli genetik hastalıklar artmış lösemi riski ile ilişkilidir.
- Bazı kimyasal maruziyetleri. Benzen (kimya endüstrisinde kullanılır) gibi bazı kimyasal maddelere maruz kalmak bazı lösemi türlerinin artmış riski ile ilişkilidir.
- Sigara içmek akut miyeloid lösemi riskini artırır.
- Ailede lösemi öyküsü. Aile bireylerinizde lösemi tanısı alan biri olması sizin de lösemi riskinizi artırabilir.
Tüm bunlara rağmen, bilinen risk faktörleri olan birçok insan lösemi hastası olmaz. Ayrıca lösemi tanısı alan birçok hastada da bu risk faktörlerinden hiçbiri yoktur.
Tanı yöntemleri nelerdir?
Doktorlar kronik lösemiyi henüz belirtiler başlamadan rutin kan testleri ile yakalayabilirler. Bu durumda veya lösemiden şüphelendirecek belirti veya bulgularınız olduğunda, şu tanı testlerini yaptırabilirsiniz:
- Fizik Muayene. Doktorunuz löseminin fiziksel bulgularını inceleyebilir, bunlar anemi düşündüren soluk cilt, lenf bezlerinde şişmeler ve karaciğer/dalak büyümesi olabilir.
- Kan testleri. Doktorunuz kan örneğinizi inceleyerek lösemiden şüphelendirecek anormal sayıda beyaz veya kırmızı kan hücresi ya da trombosit olup olmadığına karar verebilir. Kan testi ayrıca lösemi hücrelerinin kandaki varlığını da gösterebilir ancak löseminin tüm türlerinde dolaşımda lösemi hücreleri olmayabilir. Bazen lösemi hücreleri kemik iliğinde kalır.
- Kemik İliği Testleri. Doktorunuz kalça kemiğinden kemik iliği örneği alınması yöntemini önerebilir. Kemik iliği uzun, ince bir iğne ile çıkarılır. Örnek laboratuvara gönderilir ve lösemi hücreleri açısından taranır. Lösemi hücrelerine özel testler, tedavi seçeneklerini belirlemede kullanılacak belirli özellikleri anlatabilir.
Tedavi yöntemleri nelerdir?
Lösemi tedavisi birçok faktöre göre farklılık gösterir. Doktorunuz yaşınız, genel sağlık durumunuz, löseminin türü ve vücudun merkezi sinir sistemi gibi diğer bölümlerine yayılıp yayılmamasına göre tedavi seçeneklerine karar verir.
Lösemi ile mücadelede kullanılan yaygın tedaviler şunlardır:
- Lösemi tedavisinde esas yöntem kemoterapidir. Bu ilaç tedavisi, lösemi hücrelerini öldürmek için kimyasalları kullanır.
Löseminin türüne göre tek ilaç veya kombine tedavi alabilirsiniz. İlaçlar hap formunda verilebileceği gibi damar içine enjeksiyon ile de verilebilirler.
- Hedeflenmiş Tedavi. Hedeflenmiş ilaç tedavileri kanser hücrelerinde bulunan özel anormalliklere odaklanırlar. Hedeflenmiş ilaç tedavileri bu anormalliklerin bloke edilmesi ile kanser hücrelerinin ölümüne yol açar. Lösemi hücreleri, hedeflenmiş tedavinin sizin için uygun olup olmadığını görmek adına test edilebilirler.
- Radyoterapi lösemi hücrelerine hasar vermek ve onların büyümelerini durdurmak için X ışınlarını ve diğer yüksek enerjili ışınları kullanır. Radyoterapi esnasında siz bir masa üzerine yatarken büyük bir cihaz etrafınızda hareket eder ve vücudunuzun belirli noktalarına radyasyonu yönlendirir.
Radyoterapiyi vücudunuzda lösemi hücrelerinin yoğunlaştığı spesifik bir alana alabileceğiniz gibi tüm vücuda da alabilirsiniz. Radyoterapi kemik iliği nakline hazırlanmak için de kullanılabilir.
- Kemik İliği Nakli. Kemikiliği nakli –kök hücre nakli olarak da adlandırılır- sağlıksız kemik iliği ile lösemi olmayan kök hücrelerin değiştirilmesi ve böylece sağlıklı kök hücrelerin yeniden oluşturulması işlemidir.
Kemik iliği nakli öncesinde, lösemi hücrelerini üreten kemik iliğinin yok edilmesi için yüksek doz kemoterapi veya radyoterapi verilir. Ardından kemik iliğini yeniden yapılandıracak kan hücrelerini oluşturucu kök hücreleri alırsınız.
Kök hücrelerini bir vericiden alabilir veya kendi kök hücrelerinizi kullanabilirsiniz.
- İmmünoterapi. İmmünoterapi, kanser ile savaşmak için sizin bağışıklık sisteminizi kullanır. Vücudun bağışıklık sistemi kanser hücrelerine saldıramaz çünkü kanser hücreleri kendilerini bağışıklık sisteminden saklamaya yardımcı olacak proteinler üretirler. İmmünoterapi bu sürecin aksine çalışır.
- Lösemi ile savaşacak bağışıklık hücreleri tasarlanması. Kimerik antijen reseptör (CAR)-T hücre tedavisi olarak adlandırılan özelleştirilmiş tedavide vücudunuzdaki bir bağışıklık hücresi olan T hücreler alınır, kanser ile savaşmak üzere tasarlanır ve yeniden vücudun dolaşımına verilir. Löseminin bazı türleri için CAR-T hücre tedavisi bir seçenek olabilir.
- Klinik çalışmalar. Klinik çalışmalar, yeni kanser tedavilerinin ve mevcut tedavilerin yeni yollarının denenmesi amacıyla yapılan çalışmalardır. Klinik çalışmalar size veya çocuğunuza son gelişme olan kanser tedavisini deneme şansı verdiğinde aynı zamanda tedavinin yararları ve riskleri netlik kazanmamış olabilir. Bu çalışmaların fayda ve risklerini doktorunuz ile tartışabilirsiniz.
