Beyinde arteriyovenöz malformasyon (AVM) beyinde atar damarlar ile toplar damarları birbirine bağlayan bir anormal kan damarları yumağıdır.
Atar damarlar kalpteki oksijenden zengin kanın beyne taşınmasından sorumludur. Toplar damarlar oksijeni tükenmiş kanı akciğerler ve kalbe taşırlar. Beyindeki AVM bu hayati önemi haiz süreci kesintiye uğratır.
Bir arteriyovenöz malformasyon vücudunuzdaki herhangi bir yerde gelişebilir, ancak en sık beyinde veya omurgada ortaya çıkmaktadır. Böyle olsa bile, beyindeki AVM’ler nadir görülürler ve tüm nüfusun yüzde birden azını etkilerler.
AVM’lerin nedeni açık şekilde bilinmemektedir. Çoğu insan bu rahatsızlıkla doğar, ancak bazen yaşamın ilerleyen dönemlerinde de ortaya çıkabilirler. Nadiren ailelerde genetik olarak aktarılırlar.
Beyinde arteriyovenöz malformasyonu bulunan bazı kişiler baş ağrısı veya nöbet gibi belirti ve bulgular yaşayabilirler. Arteriyovenöz malformasyonlar sıklıkla başka bir sağlık sorunu nedeniyle istenen bir beyin görüntüleme çalışmasında veya kan damarları yırtılıp beyinde kanamaya (hemoraji) neden olduklarında belirlenirler.
Tanısı konulduktan sonra, beyindeki arteriyovenöz malformasyon sıklıkla beyin hasarı veya inme gibi komplikasyonları önlemek üzere başarılı şekilde tedavi edilebilmektedir.
Beyindeki arteriyovenöz malformasyon, AVM yırtılıp beyinde kanamayla (hemoraji) sonuçlanana dek herhangi bir bulgu veya belirtiye neden olmayabilir. Kanama, tüm beyin AVM’lerinin yaklaşık yarısındaki ilk bulgudur.
Ancak, beyinde AVM bulunan bazı kişiler AVM ile ilişkili kana dışındaki belirti ve bulguları yaşayabilmektedir.
Kanamanın bulunmadığı kişilerde, beyindeki AVM’nin belirti ve bulguları aşağıdakileri içerebilir:
Bazı kişiler, aşağıdakiler dahil olmak üzere, AVM’nin yerine bağlı olarak daha ciddi nörolojik bulgu ve belirtileri yaşayabilirler:
Beyinde arteriyovenöz malformasyon belirtileri herhangi bir yaşta başlayabilir, ancak çoğunluk 10 ile 40 yaşları arasında ortaya çıkmaktadır. Beyindeki AVM’ler zamanla beyin dokusuna hasar verebilirler. Etkileri giderek birikir ve sıklıkla erken erişkinlikte belirtilere neden olurlar.
Bununla birlikte, orta yaşlara ulaştığınızda beyin AVM’leri stabil kalma eğilimindedirler ve belirtilere yol açma olasılıkları daha düşüktür.
Bazı hamile kadınlarda kan hacmi ve kan basıncındaki değişiklikler nedeniyle belirtiler ağırlaşabilir.
Beyindeki AVM’nin şiddetli türü olan Galen veni defekti doğumdan hemen sonra veya kısa sürenin ardından ortaya çıkan belirtiler ve bulgulara neden olurlar. Beyindeki AVM’nin bu türünde etkilenen ana kan damarı beyinde sıvı birikmesine ve kafanın şişmesine neden olabilir. Belirtileri ve bulguları içerisinde saçlı derideki genişlemiş toplar damarların görünür hale gelmesi, nöbetler, fiziksel olarak gelişememe ve konjestif kalp yetmezliği bulunmaktadır.
Nöbetler, baş ağrıları veya diğer belirtiler gibi beyindeki AVM’nin belirti ve bulgularını fark ederseniz derhal tıbbi yardım isteyin. Kanayan beyin AVM’si yaşamı tehdit eder ve acil tıbbi yardım gerektirir.
Beyindeki AVM’nin nedeni bilinmemektedir, ancak araştırmacılar çoğu beyin AVM’sinin fetal gelişim aşamasında ortaya çıktığına inanmaktadır.
Normalde, kalbiniz oksijenden zengin kanı atar damarlar yoluyla beyne gönderir. Bu atar damarlar kanı giderek daha daralan bir dizi kan damarı ağından ve nihayetinde en küçük kan damarlarından (kılcal damarlar) geçirerek kan akışını yavaşlatırlar. Kılcal damarlar oksijeni ince ve gözenekli duvarlarından çevredeki beyin dokusuna yavaşça iletirler.
Ardından, oksijeni tükenmiş kan ince kan damarlarına ve oradan kanı beyninizden tahliye eden daha geniş toplar damarlara geçer ve nihayetinde daha fazla oksijen içermek üzere kalbe ve akciğerlere döner.
Arteriyovenöz malformasyondaki atar damarlar ve toplar damarlar küçük kan damarlarının ve kılcal damarların oluşturduğu destekleyici ağdan yoksundurlar. Bunun yerine, anormal bağlantılar kanın çevre dokuları es geçerek doğrudan ve hızla atar damarlarınızdan toplar damarlarınıza akmasına neden olur.
Herhangi bir kişi beyinde bir AVM ile doğabilir, ancak aşağıdaki faktörler bir risk olabilir:
Beyinde arteriyovenöz malformasyonların komplikasyonları aşağıdakileri içerir:
Beyindeki arteriyovenöz malformasyonun kanaması riski her yıl yüzde 2 civarındadır. Kanama riski belirli AVM türlerinde veya geçmişte AVM yırtığı yaşamışsanız daha yüksek olabilir.
Arteriyovenöz malformasyonlara eşlik eden bazı kanamalar, belirgin beyin hasarı veya belirtisine neden olmadıklarından, tespit edilememektedir, ancak potansiyel olarak yaşamı tehdit eden kanama atakları oluşabilir.
Beyindeki AVM’ler her yıl görülen tüm hemorajik inmelerin yaklaşık yüzde 2’sinden sorumludurlar ve sıklıkla beyin kanaması yaşayan çocuklar ve genç erişkinlerde kanamanın nedenidir.
Etraftaki beyin dokuları hızlı akan kandaki oksijeni kolaylıkla ememeyebilir. Yeterli oksijen olmadığında, beyin dokuları zayıflar veya tamamen ölebilir. Bu, konuşma güçlüğü, zayıflık, uyuşma, görme kaybı veya şiddetli sarsarklık gibi inme benzeri belirtilerle sonuçlanır.
Bu sıvı birikirse, beyin dokusunu kafatasına doğru itebilir (hidrosefali).
Beyindeki arteriyovenöz malformasyonun tanısını koymak için, nöroloğunuz belirtilerinizi değerlendirecek ve fizik muayene yapacaktır.
Doktorunuz rahatsızlığınızın tanısını koymak için bir veya daha fazla test isteyebilir. Beyin ve sinir sistemi görüntülemesi alanında eğitimli radyologlar (nöro-radyolog) çoğunlukla görüntüleme testleri yaparlar.
Beyindeki arteriyovenöz malformasyon tanısını koymak için kullanılan testler aşağıdakileri içerir:
Bu testte, doktorunuz kasığınızdaki bir atardamarın içerisine uzun ve ince bir tüp (kateter) yerleştirir ve X-ışını görüntülemesini kullanarak kateteri beyninize ilerletir. Doktorunuz beyninizdeki kan damarlarının içerisine bir boya enjekte ederek X-ışını görüntülemesi altında görünür olmalarını sağlar.
Bazen, bir doktor boyayı bir intravenöz tüp içerisinde bir toplar damar içerisine enjekte eder ve böylece arteriyovenöz malformasyonu besleyen atar damarlar ve arteriyovenöz malformasyonu drene eden toplar damarlar daha ayrıntılı şekilde görülebilir (bilgisayarlı tomografi anjiyogramı).
MRG, BT’den daha hassastır ve beyin AVM’sinin bulunduğu beyin dokusundaki daha küçük değişiklikleri gösterebilir.
MRG, malformasyonun kesin yeri ve beyindeki ilişkili kanamanın yeri hakkında bilgi de sağlar ki tedavi seçeneklerinin belirlenmesinde önemlidir.
Doktorunuz, beyninizdeki kan dolaşımını görmek için de boya enjekte edebilir (manyetik rezonans anjiyogram).
Beyindeki arteriyovenöz malformasyonun birkaç potansiyel tedavi seçeneği bulunmaktadır. Tedavinin ana hedefi kanamanın önlenmesidir, ancak nöbetleri veya diğer nörolojik komplikasyonları kontrol etmeye yönelik tedavi de düşünülebilir.
Doktorunuz, yaşınıza, sağlık durumunuza ve anormal kan damarlarının büyüklüğü ve yerine bağlı olarak rahatsızlığınız için en uygun tedaviyi belirleyecektir.
Arteriyovenöz malformasyonun neden olduğu baş ağrısı veya nöbet benzeri belirtileri tedavi etmek için ilaçlar da kullanılabilir.
Ameliyat, beyindeki arteriyovenöz malformasyonların en sık kullanılan tedavisidir. Arteriyovenöz malformasyonların tedavisinde üç farklı cerrahi seçenek bulunmaktadır:
Yüksek büyültmeli mikroskop yardımıyla, cerrah AVM’nin damarlarını özel klipslerle tıkar ve onu çevre beyin dokusundan dikkatli şekilde ayırarak çıkarır. Ardından, cerrah kafatası kemiğini yerine yerleştirir ve saçlı derinizdeki ameliyat kesisini kapatır.
Bir arteriyovenöz malformasyonu düşük kanama veya nöbet riskiyle birlikte çıkarmak mümkün ise rezeksiyon çoğunlukla yapılır. Beynin derin bölgelerine yerleşmiş arteriyovenöz malformasyonlar daha yüksek komplikasyon riski taşırlar. Bu olgularda, doktorunuz diğer tedavileri önerebilir.
Kateter AVM’yi besleyen atar damarlardan birinde konumlandırılır ve küçük partiküller, yapıştırıcı benzeri bir madde, mikro-sargılar veya diğer materyaller gibi bir embolizan ajan AVM’yi besleyen atar damarı tıkamak ve AVM’ye kan akışını azaltmak için enjekte edilir.
Endovasküler embolizasyon geleneksel cerrahiden daha az girişimseldir (invaziftir). Tek başına uygulanabilir, ancak sıklıkla AVM’nin büyüklüğünü veya kanama olasılığını azaltarak işleme daha güvenli kılmak için diğer cerrahi tedavilerden önce kullanılır.
Bazı büyük beyin AVM’lerinde, endovasküler embolizasyon, kanı normal beyin dokusuna yeniden yönlendirerek inme benzeri belirtileri azaltmak için kullanılabilir.
Bunun yerine, SRS çok hassas şekilde hedefe odaklanmış radyasyon ışınlarını kan damarlarına hasar vermek ve nedbe dokusunun oluşmasına yol açmak için AVM’ye yönlendirir. Arteriyovenöz malformasyonda nedbe dokusu oluşturulan kan damarları tedaviden sonraki bir ila üç yıl içerisinde yavaşça pıhtıyla tıkanırlar.
Bu tedavinin en uygun olduğu durum geleneksel cerrahiyle çıkarılması güç olan küçük arteriyovenöz malformasyonlar ile yaşamı tehdit eden kanamaya yol açmamış arteriyovenöz malformasyonlardır.
Çok az belirti yaşıyorsanız veya hiç belirti yaşamıyorsanız veya AVM’nin beyninizin tedavisi güç alanında bulunuyorsa, doktorunuz düzenli kontrollerle rahatsızlığınızı izlemeyi tercih edebilir.
Araştırmalar günümüzde tedavi kararlarına daha iyi yön vermek için beyinde arteriyovenöz malformasyonu bulunan kişilerde kanama riskini daha iyi öngörecek yolları araştırmaktadırlar. Örneğin, arteriyovenöz malformasyon içerisindeki yüksek kan basıncı ve nörolojik sorunlarla seyreden kalıtımsal sendromlar bir rol oynuyor olabilir.
Üç boyutlu görüntüleme, fonksiyonel görüntüleme ve beyin yolağının haritalandırılması gibi görüntüleme teknolojisindeki yenilikler değerlendirilmektedir ve bunların beyindeki AVM’lerin çıkarılmasında ve çevredeki damarların korunmasında cerrahi hassasiyeti ve güvenliği iyileştirme potansiyeli bulunmaktadır.
İlaveten, embolizasyon, radyocerrahi ve mikrocerrahi tekniklerinde devam gelen gelişmeler geçmişte ameliyat edilemeyen beyin AVM’leri cerrahi olarak çıkarılmak için daha ulaşılabilir ve güvenli kılmaktadır.
